Zelfonderzoek is een uitnodiging

Zelfonderzoek is een uitnodiging – Jan Koehoorn, Verschenen in InZicht nr 4. 2020 – Leestijd is ca. 5 minuten

‘D De donkere nacht van de ziel’ heeft een dramatisch tintje, maar wat is er nu eigenlijk aan de hand?’

Kan verlichting alleen maar komen nadat je eerst door een diep dal bent gegaan? Moet je eerst jarenlang moeite doen voordat die realisatie eindelijk daar is? Je zou zeggen van wel als je kijkt naar de verhalen van mensen die het gezien hebben en erover kunnen en willen vertellen. Maar hoe zit het dan met verhalen van spontane realisatie, die er immers ook zijn?

Ikzelf ben zeker geen uitzondering op het standaardverhaal geweest; ongeveer zes jaar lang las ik alles wat ik te pakken kon krijgen en beleefde ik wekelijks doodsangsten als gevolg van hyperventilatie. Het was dus wel even schrikken toen ik bij Nisargadatta las: “Een goede sadhana is een moeiteloze sadhana.” Ik vond het helemaal niet moeiteloos, ik zocht uit alle macht naar de oplossing voor mijn problemen.

Die problemen zaten hem in het verschil tussen mijn conditioneringen en hoe ik het dagelijkse leven ervoer. Er was me van alles verteld over wat ik allemaal moest doen en waar ik mijn aandacht aan moest geven om gelukkig te worden, maar ik zag om me heen heel veel mensen die aan al die voorwaarden voldaan hadden, en ze maakten op mij absoluut niet de indruk dat ze gelukkig waren. Er klopte iets niet. En dit idee dat er ‘ergens iets niet klopt’ is volgens mij bij de meerderheid van de spirituele zoekers het begin geweest van de zoektocht.

“Het gaat niet om proberen of overbruggen of bereiken”

Bij mij was het verschil tussen de projecties en de werkelijkheid zó groot, dat het een enorm struikelblok werd. Ik ging proberen het verschil te overbruggen, wat natuurlijk niet werkte. Je zou die periode van ‘de donkere nacht van de ziel’ kunnen vertalen als de periode waarin ik nog niet doorhad dat het niet om ‘proberen’ of ‘overbruggen’ of ‘bereiken’ gaat.

Een liefdevolle schop

Bij proberen hoort aanmoediging en ondersteuning en stimuleren. Dat was zo ongeveer het allerlaatste wat er op satsang gebeurde. Al die dingen werden zodra ze ter sprake werden gebracht onmiddellijk onderuitgehaald. Het ‘subtiel frustreren van het zoeken’ noemde mijn leraar dat.

Dat was even wennen, want in het dagelijks leven gebeurt onderuithalen meestal vanuit onzekerheid van degene die het doet. Maar op satsang gebeurde dat vanuit compassie, vanuit liefde. Om zo snel mogelijk die illusie van dat zoeken te doorbreken. Niet om iemand onderuit te halen, maar om de misverstanden waar je als zoeker nog aan vasthoudt door te prikken. Je krijgt dus een liefdevolle schop onder je reet op satsang.

Het lijkt er dus in eerste instantie op dat je van de wal in de sloot belandt. Maar dat is maar schijn. Ik kwam vaak behoorlijk gedesillusioneerd naar buiten na afloop van die satsangs, maar waar het om gaat is totale desillusie. Zelfonderzoek is niet veel anders dan je misverstanden onder de loep nemen en ze als zodanig herkennen. Desnoods een voor een, als je een beetje een trage leerling bent. Dan wordt het een lange donkere nacht.

Ten slotte nog een tip: trek het niet in de sfeer van no pain no gain. Zo werkt zelfonderzoek niet. Het is geen wedstrijd met aan het eind een beloning of een prijs. Je krijgt er niets bij, maar je wordt er ook niet minder van. Je ontdekt iets wat altijd al zo was, maar waar je overheen gekeken hebt. En verder: maak er geen drama van. ‘De donkere nacht van de ziel’ heeft een dramatisch tintje, maar wat is er nu eigenlijk aan de hand? Je denkt dat je leeft vanuit het perspectief van een persoon, maar omdat dat niet klopt, krijg je continu signalen die dat bevestigen. En die signalen drukken je met de neus op de feiten. En dan ga je zelfonderzoek doen. Of niet. Zelfonderzoek is niet de zoveelste opdracht, het is een uitnodiging, die je kunt aannemen of afslaan.