Het hart van non-dualiteit

Misschien wordt het tijd dat vrouwen hun ware wijsheid laten zien … een wijsheid die de ontwaakte geest de ruimte biedt om op basis van nederigheid en tederheid de diepte van onze menselijkheid binnen te stromen.

Toen de genade van het ontwaken mij twintig jaar geleden overkwam, vond dat zo moeiteloos en op natuurlijke wijze plaats dat ik erdoor verrast werd. Toch was de uitwerking van dat ontwaken op mijn dagelijkse waarneming en relatie tot het leven in alle opzichten radicaal. Het was alsof er een lichtkraan was opengedraaid en het licht naar ieder aspect van mijn leven en iedere cel van mijn wezen stroomde en me liet kijken met de ogen van heelheid en liefde.

Die heelheid en liefde waren dieper dan de buitenkant van mijn persoonlijkheid en stonden los van mijn geslacht. Ze gingen vooraf aan mijn zelfkennis en waren fundamenteler dan welke gedachte of welk gevoel dan ook. Toch drongen die heelheid en liefde ook door tot deze geest, dit hart en dit lichaam … en bleken ze onlosmakelijk onderdeel uit te maken van geest, hart en het bestaanslichaam zelf.

Integratie

Ik had geen levende spirituele leraar die me de weg kon wijzen … maar ik was wel een paar jaar ondergedompeld geweest in de geur van Osho’s onderricht. Op de een of andere manier vormde de nadruk die Osho legde op de synthese van liefde en meditatie de volmaakte omgeving voor mijn eigen ontwaken. In sommige opzichten was ik volledig op mezelf aangewezen om dat ontwaken een plaats te geven, en als ik het toentertijd onder woorden had gebracht, had ik gezegd dat het een diepgaand innerlijk samengaan was van het vrouwelijke (grenzeloze hart) en het mannelijke (grenzeloos bewustzijn) dat geslachtsidentiteit oversteeg. Voor mij is dat wat ontwaken is … als het tenminste volledig in het menselijk leven geïntegreerd is.

Maar toen ik een blik ging werpen op traditionele spirituele tradities, spirituele leraren en ‘verlichte wezens’, leek daar sprake van een oplichten van de geest zonder dat het hart oplichtte, en van weinig inzicht in of onderzoek naar de mens binnen dat alles. Ik hoorde niets over overgave of vergiffenis of tederheid. Ik hoorde niets over de kwetsbaarheid die gepaard gaat met een eerlijk ‘blootgeven van jezelf’. Ik hoorde niets over de bereidheid om niet weg te vluchten voor onze onderdrukte emoties, onze angsten, onze pijn. En ik hoorde ook niets over verlichting binnen intieme relaties. Sommig traditioneel spiritueel onderricht had het wel over mededogen, maar dat leek los te staan van de feitelijk geleefde werkelijkheid. Bovendien waren bijna alle spirituele meesters mannen en leefden ze bijna allemaal niet in de gewone wereld en vormden ze de kern van een heimelijke machtsstructuur die gebaseerd was op kennis en overgedragen autoriteit … en meestal ook nog draaide om geld en seks. Het was een patriarchaat dat niet veel verschilde van het religieuze patriarchaat van het christendom, en in de loop der tijd zijn er dan ook vele schandalen over misbruik van die macht en vereringscultus aan het licht gekomen.

Zelfs in hedendaagse spirituele kringen zag ik dat mannelijke leraren toonaangevender waren en meer op een voetstuk werden geplaatst dan vrouwelijke leraren, die over het algemeen relatief onbekend bleven. En ook nu weer spraken de mannelijke leraren net als in veel traditioneel onderricht vooral over ontwaken als een transcendente toestand en gingen ze gesprekken over de menselijke ervaring uit de weg. Natuurlijk is dat niet altijd het geval en zijn er (met name tegenwoordig) vele voorbeelden te geven van zowel mannelijke als vrouwelijke leraren die op een geïntegreerde manier over ontwaken spreken.

De menselijke ervaring

Hoe dan ook, ik besteedde daar verder niet veel aandacht aan totdat ik zelf een groepje volgelingen kreeg en ik de dialoog begon aan te gaan met spirituele leraren. Mijn volgelingen waren gewone mensen op zoek naar vrede en vervulling in de moderne wereld. Ik sprak tot kleine groepen en in een-op-eensessies, en ik merkte dat veel van de mannelijke zoekers een erg conceptuele – en niet-belichaamde – kijk op ontwaken hadden. Vooral hun begrip van non-dualiteit was erg intellectueel en werd niet met het hart gevoeld. Voor die individuen was de menselijke ervaring iets om omheen te lopen of te ontkennen … gevoelens, emoties, kwetsbaarheid, intieme relaties waren allemaal dingen die de zuivere toestand van leegte in de weg stonden. Soms nam die poging om de menselijke ervaring weg te poetsen extreme vormen aan, en wat ik zag was een ongelooflijk innerlijk conflict, een gevoelsonderdrukking die geworteld leek te zijn in conditionering door familie en maatschappij. Het was een uiterst ‘hard’, absoluut perspectief … en ik probeerde dat te verzachten door voortdurend heel duidelijk te wijzen op de ontdekking van vrijheid te midden van de wederwaardigheden van het leven. Ik had non-dualiteit – vanuit mijn eigen rechtstreekse ervaring – leren kennen als een inzicht dat het relatieve en het absolute in zich verenigde. Ik had vorm ervaren als de weerspiegeling van het vormloze, en ik had gezien dat ze niet van elkaar te scheiden zijn. Ik had een ondraaglijke schoonheid gezien in het bitterzoete van de menselijke ervaring, maar was tegelijkertijd vrij genoeg om mijn identiteit niet aan die ervaringen op te hangen. Door dat alles was het nodig geweest om open te vallen in het hart van het bestaan en in mijn eigen hart, en zo opende zich de deur naar de grondeloze Zijnsgrond.

Misschien laat de mannelijke psyche zijn greep wat minder makkelijk los dan de vrouwelijke. Misschien zit het natuurlijke vermogen tot overgave – wat eigenlijk een diepe ontspanning in het onbekende is – ingebouwd in de fysiologie en de psychologie van de vrouw. Voor mij is overgave moeiteloos en intelligent … waarom zou je redetwisten met de werkelijkheid? Voor mij maakt belichaming onderdeel uit van onze menselijkheid en is die niet tegengesteld aan transcendentie als een ontwarren van identiteit en menselijke ervaring. Het is een prachtige paradox om volledig ontwaakt en volledig menselijk te zijn.

“Ik voel me veeleer een mens vermomd als vrouw”

Als het gaat over de manier waarop dat ontwaakt zijn tot uitdrukking komt in mijn onderricht, zou ik zeggen dat die niet geslachtsgebonden is. Ik heb geen voorkeur voor de vrouwelijke spirituele stereotypen van de mantra of de heilige dans als manieren om liefde en toewijding tot uitdrukking te brengen. Ik richt me niet speciaal op intimiteit of emoties of gevoelens of het lichaam, zoals sommige vrouwelijke leraren doen. En ik probeer niet het archetype van ‘de moeder’ te belichamen om op die manier een spiritueel beeld van de goddelijke vrouwelijkheid neer te zetten. Maar evenmin heb ik een absolute visie op non-dualiteit. Voor mij zit alles inbegrepen in de eenheid van hart en geest, en wordt alles ook door die eenheid tot uitdrukking gebracht. Ja, ik heb een vrouwelijk lichaam en een vrouwelijke manier van bewegen en spreken. Ja, ik ben niet bang om een vrouw te zijn … maar het feit dat ik een vrouw ben vormt niet mijn identiteit. Ik voel me veeleer een mens vermomd als vrouw. Ik heb altijd een heldere geest gehad, en ik heb het altijd mooi gevonden hoe woorden gebruikt kunnen worden om iets te beschrijven dat niet te beschrijven valt. En zo komt het via mij aan de oppervlakte … als een pijlpunt die ‘doordringt tot de kern der dingen’.

“Het is een prachtige paradox om volledig ontwaakt én volledig menselijk te zijn”

Subtiele verschillen

Eigenlijk bestaat er dus geen wezenlijk verschil tussen mannen en vrouwen als het gaat over non-duaal ontwaken. Maar ze worden wel op verschillende manieren door anderen gezien en ontvangen. Jammer genoeg is er sprake van een (meestal niet erkende) neiging om meer autoriteit en erkenning te verlenen aan mannelijke leraren. Het is makkelijker om een vrouwelijke leraar af te schrijven of te kleineren … om uiterlijk te verwarren met de innerlijke waarheid. Zelf ben ik er weleens van ‘beschuldigd’ dat ik er te aantrekkelijk uitzag (en daardoor niet echt ontwaakt) of niet aantrekkelijk genoeg (en daardoor niet geschikt om in het openbaar op te treden) … je kunt het nooit goed doen als het gaat over hoe mensen vinden dat een spirituele leraar eruit hoort te zien!

Een mannelijke leraar toont soms ook meer ambitie in de wereld, is daar ook meer bedreven in en trekt vaak een groep mensen aan die hem helpt, terwijl een vrouw die ontwaakt is misschien wat minder geneigd is haar gaven aan de wereld aan te bieden. Natuurlijk generaliseer ik nu en bestaan er vele uitzonderingen. Maar ik heb die subtiele verschillen wel degelijk in de publieke arena waargenomen … een soort subtiel meerderwaardigheidsgevoel dat ingebouwd zit in een wereld die voornamelijk gedomineerd wordt door mannen. Vrouwen zijn (in ieder geval in de meeste westerse landen) tegenwoordig onafhankelijk en kunnen machtsposities bekleden, maar als we kijken naar de geschiedenis en naar veel huidige culturen moeten we toegeven dat vrouwen tweederangs burgers zijn die onderdrukt worden op basis van patriarchale overtuigingen.

Misschien wordt het tijd dat vrouwen hun ware wijsheid laten zien … een wijsheid die de ontwaakte geest de ruimte biedt om op basis van nederigheid en tederheid de diepte van onze menselijkheid binnen te stromen.

Vertaling Han van den Boogaard