Bevrijding – De essentie van de Advaitageschriften

De Viveka Chudamani, en in het verlengde daarvan de Atma Bodha, wordt algemeen beschouwd als het fundament waarop de advaitaliteratuur zoals we die nu kennen, is gebouwd. Deze boeken werden geschreven rond het jaar 800 na Chr., en in het verleden toegeschreven aan Adi Shankara, de grote advaitaleraar uit het India van die tijd. Inmiddels is de algemene opinie dat deze boeken zijn samengesteld door meerdere auteurs. De oorspronkelijk in het Sanskriet geschreven verzen zijn in de loop der tijd al vaak vertaald, met name in het Hindi en het Engels, maar tot nu toe nog nooit in het Nederlands. Advaitaleraar Philip Renard heeft zich de taak opgelegd om dit standaardwerk toegankelijk te maken voor het Nederlandstalige lezerspubliek. Zoals we van hem gewend zijn, heeft hij een uiterst grondige en zorgvuldige, en soms ook eigenzinnige, vertaling gemaakt, gebaseerd op verschillende Engelse vertalingen. Daarnaast heeft hij zich laten inspireren door de anonieme Engelse vertaling die van Ramana Maharshi’s Tamil-versie is gemaakt.

Deel een van Bevrijding bestaat uit Renards vertaling van de 581 verzen van de Viveka Chudamani. Hij is heel secuur te werk gegaan. Ieder woord telt bij hem. Omdat hij bepaalde niet ter zake doende fragmenten heeft weggelaten en veel Engelse teksten vergeleken heeft met het Sanskriet origineel, is het in zijn ogen toch een oorspronkelijke vertaling geworden. Dat begint al met de titel, die hij heeft vertaald als Bevrijding – dankzij het ontwaren van verschil en het Verschilloze. Daarmee verwoordt hij meteen de kern van het hele boek. Want waar het bij bevrijding uit de illusie van de dualiteit om gaat, is dat je leert zien dat de relatieve wereld der verschijnselen of verschillen ingebed ligt in het Absolute of Verschilloze. Zoals Renard in de inleiding aangeeft, gaat het om “het wezenlijke in jezelf van waaruit je iedere vorm van verschil kunt zien, en ook kunt doorzien als in uiteindelijke zin onwerkelijk”. Anderzijds houdt dat wezenlijke nooit op werkelijk te zijn, en zo bezien maakt dat ook helder wat Renard met het samenstellen van Bevrijding  voor ogen heeft gehad: “Zo ook brengt ieder woord in dit boek alleen maar verschil aan – en toch is het mogelijk dat een enkel woord, of een pauze tussen twee woorden, op onverwachte wijze het Verschilloze doet beseffen.”

De oorspronkelijke Viveka kent geen indeling, maar Renard heeft er toch een aangebracht. Hij deelt de tekst op in acht delen waarin afwisselend kenmerken van de wereld van verschil en van het Verschilloze worden besproken, en in het laatste deel de tekst over bevrijding in dit leven. Het tweede deel van Bevrijding bestaat uit dezelfde tekst als deel een, maar nu aangevuld met commentaren van de auteur en een groot aantal Sanskriet termen die in zijn ogen het best de werkelijke essentie van het traditionele non-dualistische onderricht verwoorden. Het derde deel bevat de vertaling van de Atma Bodha (Besef van Zelf), die beschouwd kan worden als een korte samenvatting van de Viveka Chudamani.

De belangrijkste verzen in het boek (verzen 242 t/m 264) zijn misschien wel die waarin heel helder wordt uitgelegd wat met de bekende uitdrukking Tat tvam asi (Jij bent Dat) bedoeld wordt. In vers 251 staat het zo verwoord: “Wijze mensen herkennen de ongedifferentieerde gelijkstelling van de Werkelijkheid met het gewone zelf. Ze wijzen op het punt dat louter Bewustzijn de essentie is van beide.” In feite houdt dit in dat bevrijding uit de wereld van verschil, waar iedere zoeker naar streeft, niet nodig is, noch mogelijk, omdat die volledig samenvalt met het Verschilloze. Of, zoals de auteur schrijft: “Al het verschillende, de hele ‘wereld van verschil’, wordt onafgebroken van licht en werkelijkheid voorzien door het Verschilloze.”

Met Bevrijding heeft Philip Renard een boek samengesteld dat niet mag ontbreken in de boekenkast van iedereen die wil weten waar het wat advaita betreft ooit allemaal begonnen is. En omdat het Renard is geweest die zich van deze herculische taak heeft gekweten, kun je er zeker van zijn dat het klopt wat er staat, ook al is de tekst meer dan duizend jaar oud.

Han van den Boogaard